Circulariteit in het ziekenhuis: een gezonde ontwikkeling

Even een voorbeeld om mee te beginnen. Een gemiddeld ziekenhuis, gebruikt 6 miljoen wegwerphandschoenen per jaar. Bent u daar nog? Ik wil er maar mee zeggen dat Nederlandse ziekenhuizen voor een zeer aanzienlijke en constante afvalstroom zorgen: tussen de 1.200 en 2.000 kilo per bed per jaar. Vier procent van ons afval komt uit de zorgsector en 13% van de grondstoffen (metalen en mineralen) wordt gebruikt in de zorg. Van al dit afval wordt nog maar 15 tot 20 procent gerecycled en bijna al het restafval van ziekenhuizen wordt verbrand.  Het is dus een understatement dat er uit een oogpunt van circulariteit heel veel winst te behalen valt. 

Het goede nieuws is dat dit ook gebeurt, steeds meer en steeds beter. Door initiatieven van de ziekenhuizen zelf, flink aangemoedigd door de Green Deal Duurzame Zorg (inmiddels toe aan versie 3.0). Daar staan de handtekeningen van de ziekenhuizen en andere partijen onder; ze hebben zich gecommitteerd aan concrete doelen en ambities. Royal HaskoningDHV heeft deze Green Deal ook ondertekend en ondersteunt verschillende grote ziekenhuizen op weg naar die steeds hogere circulaire prestaties.

De eerste stap is dan: zorgen voor overzicht: waaruit bestaat de afvalstroom? Het gaat dan om aantallen, om geld, om de CO2-voetafdruk. Dat hebben we bijvoorbeeld gedaan voor het Maastricht Universitair Medisch Centrum (MUMC+), in de vorm van een gedetailleerd overzicht van de materiaalstromen, resulterend in een CO2-stromenkaart. Onze toegevoegde waarde is dat we data en informatie inzichtelijk maken, rangschikken, opdelen naar scopes en koppelen aan CO2-uitstoot. In de CO2-stromenkaart laten we ook zien hoe het afval gescheiden wordt, welk percentage wordt hergebruikt en hoeveel er uiteindelijk naar de verbrandingsoven gaat. Zo hebben we de uitstoot transparant in beeld gebracht, inclusief een praktisch handelingsperspectief om de ecologische voetafdruk te verkleinen.

Want de volgende vraag is: zijn er alternatieven, kan het minder of anders? Je hebt volume nodig, en alternatieven, en liefst kost het je geen cent extra.
En ook hier is het antwoord steeds vaker positief, de aanbodkant komt op gang. Maar minstens zo belangrijk is de mindset, de bereidheid tot omdenken en het afscheid nemen van gewoontes, van het gemak om zonder erbij na te denken steeds weer een nieuw zakje met een disposable open te trekken. Dat speelt in de bestuurskamer en op de werkvloer. Het leidt tot nieuw beleid,  tot protocollen, tot bewustwording en vervolgens tot veranderingen op de werkvloer, met Green Teams als aanjagers. Tot en met aandacht voor duurzaamheid en circulariteit in opleidingen.

Een heel nuttig hulpmiddel daarbij is de landelijke inventarisatie medische disposables van de universitaire medische centra die de Nederlandse Federatie Universitaire Medische Centra, de NFU, een jaar geleden heeft opgesteld. Die geeft een scherp en overtuigend beeld van de impact van verschillende disposable in het zorgprocesEn samen met het Elisabeth Tweesteden Ziekenhuis (ETZ)  in Tilburg en hebben we de top-22 van de disposables in het NFU-rapport vertaald naar de inkoopcijfers van het ETZ . Daar kwam een nieuwe top-22 uit en daarvan hebben we weer gekeken welke impact we konden genereren door ook aspecten als ketencapaciteit, invloed op contracten en risico’s vanuit infectiepreventie mee te nemen.

ETZ concentreert zich in eerste instantie nu op celstofmatjes, afdekdoeken, handschoenen, mondkapjes en ok-mutsen. Daar gaat het om volume, er zijn alternatieven en het kan vaak ook minder. ‘No risk, no glove’ is in de sector een bekend motto. De quick wins worden nu opgepakt en vervolgens is het zaak om er structureel beleid van te maken, met ambitieuzere doelen. Uiteraard zonder concessies aan de hygiëne en de veiligheid.  

Wat ik vooral mooi vind is dat ziekenhuizen steeds meer in staat zijn tot omdenken, tot het maken van nieuwe keuzes, en dat ze elkaar steeds beter weten te vinden. Ze maken gebruik van elkaars ervaringen in plaats van te proberen hun eigen wiel uit te vinden. Een mooi voorbeeld hiervan is de herbruikbare ok-muts waarnaar het AMC al onderzoek heeft gedaan en waar ETZ nu vanuit die ervaring ook naar kijkt. De ok-muts is ogenschijnlijk een kleine stap, maar wel een die laat zien dat een omslag naar reusables een optie is. De herbruikbare ok-muts kan tot 150  keer worden gewassen. Dus één herbruikbaar exemplaar vervangt 150 wegwerpmutsen. Net zo hygiënisch, en inclusief het wassen met minimale meerkosten.

De Green Deal Duurzame Zorg, inmiddels versie 3.0, helpt echt om dat proces op gang te brengen, te versterken en te versnellen. Dat spreekt me zeer aan, want dat is precies waar wij ook voortdurend mee bezig zijn. Wij brengen partijen bij elkaar om circulaire kansen zichtbaar te maken en te benutten. Want we gaan steeds meer van inspanning naar output. Dus niet alleen je best doen, maar ook resultaten boeken. Daarmee lopen we voorop in ziekenhuisland. En met elkaar kunnen en willen we de komende jaren flinke stappen zetten. In ziekenhuizen, en ook breder in de zorg.