Ketenprojecten: samen meer circulair worden

Het is vaak lastig om zelfstandig een product meer circulair te maken. Dit vereist namelijk veranderingen in verschillende fasen van de levenscyclus, van ontwerp tot productie en van gebruik tot recycling. Daarom is het handig om samen met andere belangrijke ketenpartners een gezamenlijke aanpak te hanteren die ervoor kan zorgen dat in alle schakels van de keten kan worden bijgedragen aan circulariteit. Onze ervaring is dat alleen met een ketenaanpak gekomen kan worden tot een closed-loop-oplossing. Een gezamenlijk ketenproject kan dus veel voordelen bieden, zoals betere ketensmenwerking, grip op grondstoffen of op maat kwaliteit van secundair materiaal, maar dat gaat niet vanzelf. Hulp van een ketenregisseur kan daarom handig zijn.

Hoe pak je het aan?

De ketenregisseur kan als onafhankelijke persoon of organisatie helpen om alle partijen bij elkaar te krijgen, fungeren als aanspreekpunt en aanjager, overzicht behouden alsmede bijdragen aan de totstandkoming van oplossingen. Royal HaskoningDHV heeft de afgelopen jaren de rol van ketenregisseur aangenomen in verschillende ketenprojecten voor met name bouwmaterialen. Een ontzettend gave rol waarbij we onze vakinhoudelijke kennis over materialen in combinatie met marktkennis en onze ervaring als procesbegeleider kunnen inzetten.

Grofweg zien we vier fasen bij ketenprojecten:
1. Initiatieffase: één of meerdere partijen nemen het initiatief om een ketenproject te starten
2. Planfase: met een ketenregisseur wordt een ketenplan gemaakt om de keten circulair te maken
3. Probeerfase: in de praktijk worden de oplossingen uit het ketenplan beproefd
4. Implementatiefase: bij succes wordt de oplossing geoptimalsieerd en breed geïmplementeerd

Potentiële hobbels onderweg

Het doorlopen van een ketenproject is niet alleen maar rozengeur en manenschijn. Onderweg dienen zich vaak diverse uitdagingen aan. Deze zijn meestal niet onoverkomelijk, maar vragen wel om aandacht, doorzettingsvermogen en creativiteit. Wat we vaak zien:

• Voldoende informatie op tafel krijgen: om goed inzicht te krijgen handelingsperspectief voor optimalisatie mogelijkheden is informatie crusiaal. Het gaat onder andere om hoeveelheden, euro’s en partijen in elke schakel van de keten. Deze informatie is vaak niet goed voorhanden of is concurrentiegevoelig. Dit lossen we dan op met werken met kentallen of NDA’s.

• Lange tijd tussen bouw en sloop: voor veel bouwmaterialen geldt dat wat nu aan materiaal vrijkomt dat zo’n 20 tot 50 jaar geleden is aangebracht. Naast dat dit meestal verreweg niet genoeg is om alle primaire grondstoffen te vervangen is de samenstelling van dit materiaal ook niet altijd geschikt om weer 1 op 1 toe te passen in nieuwe producten. Dit vraagt om een stukje creativiteit waarbij we zoeken naar andere hoogwaardige toepassingen, en innovativiteit, zoals het aanpassen van een recycleproces.

• Dekking voor ketendeficiten: een belangrijke reden waarom veel ketens nog niet gesloten zijn, is het het 'circulair slopen', scheiden en vervolgens recyclen vaak een factor X duurder is dan de sloopkogel toepassen en het materiaal af te voeren als gemengd bouw en sloopafval. Op verschillende manieren kan dit worden opgelost, zoals voorschrijven in de aanbesteding, via een wettelijke verplichting of via een UPV-constructie.

• Belangen ketenpartijen zijn niet altijd dezelfde: in een ketenproject heb je vaak alle partijen nodig om iets voor elkaar te krijgen. Dat is in de praktijk soms lastig, omdat belangen niet altijd overeen komen. Het kan bijvoorbeeld zijn dat het huidige afzetkanaal voor een recycler veel aantrekkelijker is dan terugleveren aan de oorspronkelijke producent. Het kan dan helpen om met kleine stapjes te beginnen.

Onze ervaringen met ketenprojecten

Om een ketenproject te initiëren moet er vaak een urgentie zijn. Zo’n urgentie kan bijvoorbeeld een convenant, beleidsdoelstelling of potentieel imagoprobleem zijn. Het Bouwmaterialenakkoord in wording is bijvoorbeeld een goede aanjager voor veel bouwproducenten om een keteninitiatief te starten. Onze ervaring is dat zo’n urgentie helpt of soms zelfs noodzakelijk is om ketenprojecten en ketensamenwerkingen op te starten. Om resultaat te halen in de planfase is het goed om voldoende tijd te investeren in interactie met de ketenpartijen. Enerzijds gaat het om voldoende een-op-een-contact om goed inzicht te krijgen in de huidige processen, belangen en drijfveren en anderzijds gaat het ook om voldoende gezamenlijke contactmomenten om samen goed inzicht te krijgen in de keten en om te komen tot voor iedereen haalbare oplossingen.

Tips om te starten

Op basis van onze ervaringen in ketenprojecten hebben we de volgende drie tips:
1. Betrek brancheverenigingen: het is vaak handig om brancheverenigingen te betrekken. Deze hebben vaak een breed perspectief op wat er speelt (in een schakel van) een keten en kunnen hun achterban met ondernemers snel en effectief mobiliseren 

2. Maak gebruik van subsidieregelingen: het kost tijd en geld om een ketenproject te doorlopen. Er zijn verschillende mogelijkheden, zoals een moonshot of de regeling circulaire ketenprojecten, om (een deel van) de kosten van een ketenproject te financieren. 

3. Sorteer voor op een vervolgstap: zorg ervoor dat er ruim op tijd geanticipeerd wordt op een vervolgfase in het ketenproject, mits voldoende veelbelovend. Dan kan je snel door en voorkom je dat er veel tijd en energie weglekt.