PFAS in de industrie

Auteur: Jeppe Rietveld, Industrial Water Consultant

Per- en polyfluoralkylstoffen (PFAS) zijn chemische stoffen die niet van nature voorkomen, maar zijn gesynthetiseerd vanwege de vele interessante chemische eigenschappen. PFAS zijn water-, vet- en vuilafstotend en tot zeer hoge temperaturen stabiel. Hierdoor is het gebruik van deze stoffengroep zeer breed geïmplementeerd: als vetafstotende laag in pizzadozen, als anti-aanbaklaag in pannen, maar ook aanwezig in brandblusschuim. Dezelfde eigenschappen die het nut van PFAS in bovenstaande toepassingen maken,  veroorzaken echter ook de nodige problemen. PFAS zijn persistent, toxisch, mobiel en bioaccumulerend. Deze ‘eeuwige chemicaliën' zijn momenteel dan ook bijna overal aanwezig!

Mogelijke gebruiken binnen bedrijven

PFAS zijn op zowel verwachte als onverwachte locaties binnen bedrijven, maar ook andere soort organisaties aanwezig. Een duidelijke oorsprong als een toepassing van PFAS in het productieproces vanwege een voor het product gunstige eigenschap ligt voor de hand. Maar ook komen PFAS in brandblusinstallaties, verpakkingen, smeermiddelen, coatings en vele andere, minder voor de hand liggende, gebruiksvoorwerpen voor.

Huidige wetgeving

Omdat PFAS relatief nieuw zijn is de wet- en regelgeving voor PFAS nog sterk in ontwikkeling. Een gedeelte van de stoffengroep is pas recent geclassificeerd als (potentieel) zeer zorgwekkende stof (ZZS). Dit betekent dat behandeling van PFAS-houdende stromen voor de geclassificeerde stoffen noodzakelijk wordt om aan naleving van milieuwetgeving te voldoen. Het is de verwachting dat ook de andere PFAS op korte(re) termijn ook als (p)ZZS zullen worden beoordeeld.

Wijzigingen in wetgeving

Samen met Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden heeft Nederland een Europees restrictievoorstel voor PFAS ingediend, wat op 7 februari 2023 gepubliceerd is door het Europese chemicaliën genootschap (ECHA). Dit voorstel heeft als doel een bronaanpak van de PFAS-problematiek, waarbij het naar een restrictie streeft voor zowel de productie van PFAS als de productie van PFAS-houdende producten. Na zes maanden ter inzage gelegd te zijn, zal door twee wetenschappelijke comités naar het voorstel gekeken worden. Vervolgens zal de EC een wijziging voorstellen in de restrictielijst onder de REACH-verordening. Na de beoogde ingangsdatum (ca. 2025) start een overgangsperiode waarin bedrijven de productie vrij van PFAS moeten maken.

Nederland heeft ingezet op een Europees verbod in plaats van enkel op een binnenlands verbod. Het is nu echter de vraag of er wel een binnenlands verbod op PFAS gaat komen. Het instellen van een nationaal lozingsverbod dwingt Nederland tot het maken van gedetailleerde keuzes in de invulling van een dergelijk verbod. Deze keuzes zijn vergelijkbaar met degene die in het REACH-restrictievoorstel worden gemaakt.

Gevolgen voor de industrie, andere werkwijzen

Afhankelijk van het type bedrijf of organisatie kan de restrictie een verschillende mate van invloed hebben op het bedrijf. Wanneer kwaliteiten van producten berusten op de eigenschappen van PFAS, zal een alternatieve samenstelling van het product gerealiseerd moeten worden. Dit was een van de besproken onderwerpen in een recente Webinar over PFAS van EPPA in samenwerking met Royal HaskoningDHV. De restrictie heeft een grote impact op de productieprocessen, benodigde grondstoffen en kosten. Voor sommige toepassingen zal het vinden van alternatieve bestanddelen zeer uitdagend zijn. Wanneer PFAS in kleinere hoeveelheden aanwezig zijn in de inrichting (blusschuim, coatings, opslag) zal de impact kleiner, doch nog steeds goed merkbaar zijn. Dit mede omdat de lozingsnormen zeer scherp (zullen) zijn. Voor een aantal PFAS gaan eisen in (afval)water van minder dan 1 nanogram gelden (1 nanogram is 1 miljardste deel van een gram).

Technieken voor de efficiënte verwijdering en afbraak van PFAS zijn nog in ontwikkeling. Voor de verwijdering van PFAS uit (afval)water kunnen filtratietechnieken, zoals omgekeerde osmose, en adsorptietechnieken, zoals actieve kool, gebruikt worden. Echter is enkel het isoleren van PFAS nog maar het begin van het verwijderen uit de keten. Door de voorbehandeling zijn de PFAS in een meer geconcentreerde vorm “opgeborgen”, maar nog zeker niet verdwenen. Na isolatie dient dan ook destructie plaats te vinden. Momenteel vindt dit plaats door verhitting tot zeer hoge temperaturen. Zowel de isolatie als de destructie zijn energie-intensieve behandelingen en kunnen groot verbruik van grondstoffen vragen. De kosten om vaak lage concentraties aan PFAS te verwijderen kunnen dan ook hoog zijn, terwijl de verwijdering ook op gespannen voet staat met het behalen van andere milieudoelen (CO2 footprint, stikstofuitstoot).