Welke rol kan effluent spelen in de watertransitie?

Drinkwatertekorten, bodemdaling en verzilting; de droogte in Nederland brengt steeds meer uitdagingen per regio met zich mee. Zo veroorzaakte de extreem droge zomer van 2018 problemen voor boeren, de scheepvaart, de natuur en waterbeheerders van verschillende aard. Schattingen van de totale economische schade variëren tussen de 450 en 2080 miljoen euro.

Om Nederland weerbaarder te maken tegen zoetwatertekorten introduceerde de overheid het Deltaplan Zoetwater. Het plan bevat diverse maatregelen voor waterbeheerders om de beschikbaarheid van zoet water te behouden door duurzaam en circulair met water om te gaan. Effluent wordt genoemd als een alternatieve waterbron. Welke rol kan afvalwater precies spelen in deze watertransitie?

1,9 miljard kubieke meter rioolwater

Nederland heeft een uitgebreid en geavanceerd rioolnetwerk. Van oudsher is het idee achter dit systeem: verzamel afvalwater via leidingen, transporteer het naar grote rioolwaterzuiveringsinstallaties en loos het gezuiverde water in oppervlaktewater. Jaarlijks zuiveren 313 installaties ongeveer 1,9 miljard kubieke meter rioolwater. Dit is een noodzakelijke maar enorme logistieke en arbeidsintensieve operatie, meestal zonder hergebruiksdoel.

Ondertussen zijn de technologieën voor afvalwaterzuivering steeds geavanceerder. Het is zelfs mogelijk om afvalwater te behandelen tot drinkwaterkwaliteit. Veel landen, zoals Singapore en Namibië, zijn al vele jaren afhankelijk van deze technologieën. Ook in Nederland zoeken we naar manieren om efficiënter met water om te gaan. Bijvoorbeeld door met aanvullende processen zoals filtratie, omgekeerde osmose en nanofiltratie van afvalwater water van gewenste kwaliteit te maken voor landbouw, natuur en industrie.

Water op maat

Een voorbeeld van efficiënt watergebruik is het benutten van afvalwater in de landbouw. De droogte in 2018 zorgde voor een grote dip in de opbrengst van zowel aardappelen, uien als tarwe. Om gewassen te laten groeien gebruikt een agrariër naast water ook kunstmest, waar nutriënten als stikstof en fosfor in zitten. In influent van een afvalwaterzuiveringsinstallatie zitten veel van deze nutriënten. 

In plaats van alle nutriënten uit het water te halen, kan een lokale zuiveringsinstallatie worden gebouwd in landbouwgebieden die zijn aangesloten op het bestaande rioolsysteem. Zo is het water te behandelen tot een type dat geschikt is voor agrariërs, waardoor niet alle nutriënten verwijderd hoeven te worden. Bovendien kan de hoeveelheid water aangepast worden aan de behoefte van de boer, waardoor een lokale zuivering water op maat produceert.

Gesloten waterkringloop

Een ander voorbeeld is het benutten van effluent in de industrie. De vereniging van drinkwaterbedrijven, VEWIN, waarschuwt al jarenlang voor levering tekorten. Steeds meer drinkwaterbedrijven hebben moeite om aan de drinkwatervraag te voldoen en zijn voorzichtiger met het realiseren van aansluitingen, met name in de industrie. Veel industrieën hebben echter geen drinkwaterkwaliteit nodig en kunnen proceswater gebruiken of zuiveren zelf tot de gewenste kwaliteit. 
Deze waterkwaliteiten zijn ook te produceren uit behandeld afvalwater. Door lokale zuiveringen op industriële locaties te bouwen, kan het water worden teruggeleverd aan de industrie, terwijl reststromen via de riooltransportleidingen terug naar de centrale zuivering gaan, waar ze bijdragen aan het terugwinnen van grondstoffen. Zo blijft het water in een gesloten waterkringloop en ontstaat er een duurzame, circulaire waterbehandeling.

Waterschap als waterleverancier

Door effluent her te gebruiken wordt een waterschap een waterleverancier, in plaats van enkel een waterzuiveraar. Dit biedt voordelen voor zowel de maatschappij als de waterschappen.

1. Effluentwater is op te werken naar de gewenste kwaliteit en is in te zetten voor bijvoorbeeld industrie, landbouw, natuur, blauw-groene leefomgeving etc.
2. In tegenstelling tot regenwater en, steeds vaker, oppervlaktewater is afvalwater dag en nacht en 365 dagen per jaar beschikbaar.
3. Water blijft in het lokale systeem waar het onttrokken is. Dit scheelt watertransport en vooral in droge gebieden is water lokaal vasthouden nuttig.
4. Lokale zuiveringen ontlasten de centrale zuiveringen, die door het stijgende waterverbruik steeds vaker overbelast raken. 

Technologisch staat ons niets in de weg om afvalwater als waterbron te gebruiken. De vraag is alleen: willen we dat? Waterschappen kunnen producenten worden van gezuiverd water. ’Deze invalshoek vraagt om een andere manier van denken. Het besef dat behandeld afvalwater ook een waterbron kan zijn, zal daarvoor moeten veranderen. Waterschappen kunnen samen met het bedrijfsleven voorbeelden geven die aantonen dat behandeld afvalwater herbruikbaar is. Daarvoor geldt: Seeing is believing.

Grotere maatschappelijke bijdrage

Natuurlijk is het hergebruik van effluent niet voldoende om aan de totale watervraag te voldoen. Maar door het effluentwater vast te houden en zo een flexibele buffer te creëren in tijden van waterschaarste, kunnen waterschappen een nog grotere maatschappelijke bijdrage leveren aan de watertransitie en ontstaat er bovendien een interessante nieuwe rol voor waterschappen.

Het afgelopen jaar was nat, maar een zomer zoals die van 2018 lijkt geen uitzondering te zijn. Daarom is een flexibele, duurzame en toekomstbestendige waterketen belangrijk. Effluent hergebruik kan hierin een belangrijke rol spelen.

Dit artikel is oorspronkelijk gepubliceerd in H2O op 13 mei 2024.