70 jaar na de Watersnoodramp: nu doen we het anders!

De familie van Flikweert komt uit Zeeland. De 10 familieleden behoorden tot de 1.836 mensen die om het leven kwamen bij de watersnoodramp van zeventig jaar geleden. In de nacht van 31 januari 1953 overstroomden de dijken op vele plekken in Zeeland en Zuid-Holland. De overstroming was het gevolg van de ongunstige combinatie van een zware storm uit noordwestelijke richting en springtij; het resulteerde in zeer hoge waterstanden en golven. Achteraf schatten we in dat een dergelijke storm ongeveer eens in de 300 jaar voorkomt. Terwijl de dijken waren ontworpen op waterstanden die eens in de 50 jaar voorkwamen. Daarnaast waren de dijken tijdens en direct na de oorlog niet optimaal onderhouden, waardoor het die nacht vreselijk misging.

Na de overstroming was de boodschap van de regering duidelijk; dit nooit meer. Een speciaal opgerichte commissie, de Deltacommissie, kreeg na de ramp de opdracht om een plan opstellen om te voorkomen dat delen van Nederland weer onder water komen te staan. Al snel volgt een verstrekkend advies; het afsluiten van diverse zeegaten. Vanaf 1954 tot 1997 werd gebouwd aan de wereldberoemde Deltawerken.

Het afsluiten van zeegaten was technisch ongetwijfeld een slimme keuze. Het was tegelijkertijd ook een enorm ingrijpende keuze, legt Michel Tonneijck, projectmanager en consultant bij Royal HaskoningDHV en gastdocent Waterkeringen aan de Technische Universiteit Delft, uit. Zout- en brakwatergebieden veranderden in zoetwatermeren, waardoor hele ecosystemen verloren gingen. Het plan om de Oosterschelde volledig af te dammen stuitte op flink verzet. Zowel vissers, mosselkwekers als natuurbeschermers zagen de plannen niet zitten. In 1976 werd onder toenemende druk gekozen voor een alternatief waterbouwkundig vernuft plan; een kering met 62 openingen van 40 meter breed. Deze openingen kunnen met schuiven worden gesloten bij verwacht hoog water. Echt een oplossing waar we trots op mogen zijn als Nederland.

Nieuwe aanpak

De waterkeringen die Nederland beschermen tegen overstromingen vanuit de zee en de rivieren zijn momenteel sterk. Sinds 2017 zijn nieuwe normen voor deze waterkeringen opgenomen in de Waterwet. Een aanpassing van deze normen was nodig omdat de effecten van overstromingen in Nederland aanzienlijk groter zijn geworden. Ten opzichte van de jaren ‘60 is de bevolking namelijk gegroeid van 10 naar ruim 17 miljoen. Ook is de economische waarde in de overstroombare gebieden sterk toegenomen (toename van het BNP van 17 naar 400 miljard Euro).

Het beschermingsniveau en de daarbij behorende normen voor de kering zijn bepaald op basis van een risicobenadering . Hoe groter de gevolgen, des te kleiner de toelaatbare overstromingskans ofwel hoe strenger de norm.

"Het resultaat is dat kleine dorpen in Nederland beter beschermd zijn dan bijvoorbeeld de stad New York, welke een beschermingsniveau heeft van één op 300 jaar", aldus Sander Post, ontwerpleider dijkversterkingen bij Royal HaskoningDHV. "Een storm van het formaat van 1953 kunnen onze dijken makkelijk aan, daar ben ik van overtuigd" Post, die werkt aan het Hoogwaterbeschermingsprogramma. We toetsen en ontwerpen onze dijken nu op stormen die veel zwaarder zijn dan de storm van 1953. Ook kijken we altijd vooruit en actualiseren we onze toetsingen en plannen naar de meest recente inzichten . "Het goede nieuws is dat Nederland voor de nabije toekomst goed beschermd is en behoort tot de best beschermde landen op aarde, maar een ‘strijd’ met het water zal in Nederland blijven bestaan"

We denken nu al na over plannen als de zeespiegel echt meerdere meters gaat stijgen. Plannen die ooit volledig onrealistisch werden geacht, komen nu voorzichtig weer ter sprake, zoals het indammen van de Noordzee. Ondertussen ziet Royal HaskoningDHV hele grote kansen in het toepassen van Nature Based Solutions. "We gebruiken de natuur om het water te bestrijden", legt Post uit. Door bijvoorbeeld vooroevers en kwelders te creëren voor onze dijken. Het principe is eenvoudig; golven worden geremd waardoor dijken minder hoog hoeven te worden aangelegd. Tegelijkertijd wordt de biodiversiteit versterkt.

Duurzaamheid en natuurontwikkeling zijn aspecten die de afgelopen jaren belangrijker zijn geworden. Royal HaskoningDHV juicht deze tendens van harte toe. De eerste dijkversterkingsprojecten die als doel hebben gesteld om klimaatneutraal te zijn, zijn inmiddels al een feit. Zelf zijn we betrokken bij de projecten Dijkversterking IJsselmeerdijk en Meanderende Maas, projecten met een enorm hoge ambitie op het gebied van duurzaamheid. Door het gebruik van uitsluitend lokaal materiaal, elektrisch materieel wordt de uitstoot tot een minimum beperkt. Terwijl er ook compenserende maatregelen worden getroffen, zoals het integreren van zonnepanelen en het bevorderen van CO2-opslag door de het creëren van nieuwe natuur.  Op deze manier moet het mogelijk zijn om projecten klimaatneutraal te realiseren.

"Dit zijn echt de projecten waar we heel enthousiast van worden; sturen op minimale milieu-impact, Nederland veiliger maken tegen overstromingen en het land tegelijkertijd biodiverser en mooier maken. En dit alles samen met alle partijen in de directe omgeving", aldus Post.

Royal HaskoningDHV levert wereldwijde expertise op het gebied van bescherming tegen overstromingen wereldwijd. Van strategieën om New Orleans te beschermen in de nasleep van orkaan Katrina tot het beschermen van leefgebieden in de Mekong Delta. Een Nederlandse expert die in het buitenland actief is, is Jaap Flikweert. Hij woont en werkt al geruime tijd in het Verenigd Koninkrijk waar hij gretig gebruikt maakt van Nederlandse kennis over kust- en overstromingsbescherming, zo heeft Engeland sinds kort een eigen zandmotor naar voorbeeld van de Nederlandse zandmotor.

 "Ik denk dat ik mijn bestaan te danken heb aan de overstroming van 1953", zegt Flikweert, die de ironie ervan inziet. "De families van mijn ouders behoorden tot de 72.000 mensen die na de overstroming werden geëvacueerd en hebben elkaar tijdens de evacuatie ontmoet."